HPV (humaan papillomavirus): een zeer besmettelijk virus

Het humaan papillomavirus, beter bekend als HPV, is een zeer besmettelijk, seksueel overdraagbaar virus. Zowel vrouwen als mannen kunnen het een keer krijgen in hun leven. Meestal verdwijnt het virus vanzelf, maar soms kan het leiden tot bepaalde vormen van kanker of aandoeningen1. Screening, vaccinatie en behandeling moeten HPV terugdringen2.

HPV in het kort

  • HPV staat voor humaan papillomavirus. Het is een veelvoorkomend en besmettelijk virus.
  • 80 à 90 procent van alle mensen komt in contact met een HPV-virus1.
  • HPV is een soa (seksueel overdraagbare aandoening) die zowel vrouwen als mannen kunnen krijgen.
  • In de meeste gevallen ruimt het lichaam HPV zelf op. Soms kan het tot ziekte leiden, waaronder verschillende soorten kanker of aandoeningen1.
  • In Nederland krijgen ruim 1000 vrouwen en 300 mannen per jaar kanker door HPV. Hiervan overlijden elk jaar 450 vrouwen en 150 mannen1.
  • HPV wordt bestreden met screening (bevolkingsonderzoek), vaccinatie en HPV-behandeling2.

HPV: een besmettelijk virus dat voorkomt bij vrouwen én mannen

HPV is een veelvoorkomend en besmettelijk virus en komt voor bij vrouwen én mannen. Mannen en vrouwen kunnen het virus op elkaar overdragen. Meestal verdwijnt het virus vanzelf, maar soms kan het leiden tot bepaalde vormen van kanker of aandoeningen1.

HPV kun je overdragen via seksueel contact

HPV is een soa (seksueel overdraagbare aandoening), maar vrijwel iedereen komt ermee in aanraking. Een condoom beschermt deels, maar niet volledig. Het virus kan immers ook overgebracht worden via de huid van je handen en vingers. Het is een misvatting om te denken dat alleen mensen met veel seksuele partners het krijgen.

Hoe groot is de kans dat je ziek wordt van HPV?

De meeste mannen en vrouwen merken niets van een HPV-infectie; ze hebben geen symptomen of klachten. Soms kan HPV leiden tot bepaalde soorten kanker en aandoeningen. De kans dat je er heel ziek van wordt, is klein. Elk jaar ondergaan 5500 vrouwen in ons land een behandeling voor een voorstadium van baarmoederhalskanker1. Jaarlijks sterven 450 vrouwen en 150 mannen aan een HPV-gerelateerde ziekte1.

HPV en genitale wratten

HPV kan leiden tot genitale wratten op en rondom de penis, vagina of anus3. Deze zitten vaak in groepjes bij elkaar. Ze zijn rood/roze of grijswit van kleur en hebben een bloemkoolachtig oppervlak. De ontwikkeling van een HPV-besmetting naar genitale wratten kan 6 maanden duren. Symptomen van genitale wratten zijn jeuk, pijn of een branderig gevoel3. Ze zijn niet gevaarlijk. Soa Aids-onderzoek laat zien dat patiënten ze wel als heel stigmatiserend ervaren4. Het gaat vaak om jonge mensen, soms in hun studententijd, die vanwege hun genitale wratten uit schaamte geen seks durven hebben. Je kunt er bovendien je partner mee besmetten.

Baarmoederhalskanker en HPV symptomen

Baarmoederhalskanker is een kwaadaardig gezwel van de baarmoederhals. Deze vorm van kanker ontstaat door een langdurige besmetting met HPV. Het duurt meestal zo’n 15 jaar voordat baarmoederhalskanker ontstaat. Baarmoederhalskanker geeft vaak geen klachten. Zonder bevolkingsonderzoek wordt het meestal laat ontdekt. Dan is de behandeling moeilijker en zwaarder5.

Symptomen die soms optreden zijn6:

  • Onverwacht vaginaal bloedverlies
  • Bruine of donkere afscheiding

HPV, andere kankers en de symptomen

De meeste mensen kennen HPV van baarmoederhalskanker. Over deze ziekte is het meest bekend. Gaandeweg toonde onderzoek aan dat HPV ook tot kankers kan leiden in andere anogenitale zones (anus en geslachtsdelen). Denk aan anuskanker, peniskanker, vaginakanker en vulvakanker. De eerste verschijnselen kunnen een branderig gevoel zijn, bloedingen, pijn en afwijkingen van de penis en de schaamlippen7.

HPV kan ook hoofdhalskanker tot gevolg hebben, omdat het virus via seksueel contact in de mond en in de keel terecht kan komen.

Incubatietijd: je kunt HPV lang meedragen (zonder iets te merken)

Je kunt een paar maanden of zelfs een jaar besmet zijn met HPV zonder een voorstadium van een ziekte te ontwikkelen. Het kan zelfs 10 tot 15 jaar duren voordat je een HPV-gerelateerde kanker ontwikkelt8.

Kun je genezen van HPV-gerelateerde aandoeningen en ziekten?

80-90% van de mensen raakt eens in zijn of haar leven besmet met HPV. Meestal ruimt je lichaam het virus binnen twee jaar op. Wanneer dit niet zo is, kan HPV kanker aan de baarmoederhals, anus, vagina, vulva, penis, en hoofd en hals veroorzaken1.

Het kan ook genitale wratten veroorzaken. Genitale wratten kun je behandelen met een crème of laten verwijderen. Soms gaan ze goed weg, maar ze kunnen soms ook weer terugkomen na een paar maanden9.

HPV-ziekten voorkomen: bevolkingsonderzoek en HPV-zelfafnametest

Dankzij bevolkingsonderzoek kan baarmoederhalskanker vaak in een voorstadium worden ontdekt. De deelnamegraad aan het bevolkingsonderzoek in Nederland is met 49,7 procent nog niet heel hoog10. Een mogelijke verklaring is dat vrouwen ertegenop zien om een uitstrijkje bij de huisarts te laten maken. Om het onderzoek laagdrempeliger te maken, introduceerde de overheid de HPV zelfafnametest. Deze kun je aanvragen en krijg je gewoon thuisgestuurd. Met deze zelfafnameset kan je thuis vaginaal materiaal afnemen.

HPV-ziekten voorkomen: condoomgebruik

Door tijdens seks een condoom te gebruiken verklein je de kans op een HPV besmetting. Toch beschermt een condoom je niet voor de volle 100%. Het virus kan al overgedragen worden als je in contact komt met de huid rondom de geslachtsdelen van iemand die het virus bij zich draagt12.

Vaccineren HPV

Vaccineren helpt om infectieziekten te bestrijden. Dat geldt ook voor de HPV-vaccinatie. HPV-vaccinaties beschermen in ieder geval tegen anus-, baarmoeder-, vagina- en vulvakanker11.

Omdat HPV veel voorkomt, is een kosteloze HPV-vaccinatie voor meisjes opgenomen in het Rijksvaccinatieprogramma. Maar ook jongens en volwassenen kunnen zich buiten het programma op eigen kosten alsnog laten vaccineren7.

Effectiviteit van HPV-vaccinatie is hoog

Er zijn drie verschillende vaccinaties tegen infectie met HPV. Ze zijn rond de 90% effectief tegen HPV-typen waartegen het vaccin beschermt13. Een compleet overzicht vind je op de website van het RIVM11.

HPV-vaccinatie bijwerkingen

Pijn op de injectieplek en een stijve arm zijn normale bijwerkingen. Ook jeuk, een rode huid of een verdikking op de prikplek kunnen voorkomen. De meeste klachten zijn mild en gaan vanzelf over14. Er was een discussie over chronische vermoeidheid als mogelijke klacht na HPV-vaccinatie. Onderzoek hiernaar in meerdere landen laat zien dat deze relatie er niet is en dat de HPV-vaccinatie geen langdurige vermoeidheidsklachten veroorzaakt15.

Vanaf 2022 ook jongens gevaccineerd tegen HPV

Op dit moment worden in Nederland meisjes tegen HPV gevaccineerd. Vanaf 2022 wordt dat uitgebreid naar jongens16. De leeftijd gaat omlaag: van 12-13 naar 9-1016. Dat is belangrijk omdat de vaccins het effectiefst zijn vóórdat je HPV hebt gekregen, dus voordat je seksueel actief bent geweest.

HPV moet en kán wereldwijd worden bestreden

Publieksacties als de internationale HPV Awareness Day vragen wereldwijd aandacht voor HPV. Belangrijk is dat het onderwerp overal gaat leven – ook in Nederland – en dat zowel publiek als beleidsmakers optimaal geïnformeerd zijn. De middelen om HPV en gerelateerde ziekten te bestrijden zijn immers gewoon beschikbaar. Er zijn drie manieren om HPV aan te pakken2:

  • Behandeling van voorstadia en latere stadia
  • Screening
  • Vaccinatie

De WHO wil HPV elimineren

In tegenstelling tot veel andere infectieziekten kan HPV goed worden bestreden. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de ambitie om HPV te elimineren2. In 2030 zou minstens 90 procent van alle meisjes moeten zijn gevaccineerd; 70 procent van de vrouwen zou moeten meedoen aan het bevolkingsonderzoek naar symptomen van baarmoederhalskanker, en 90 procent van de vrouwen met voorstadia van baarmoederhalskanker zou een adequate behandeling moeten krijgen.

Een totaalpakket in het Europese Beating Cancer Plan

Het Europese Beating Cancer Plan17, dat ook HPV noemt, gaat nog een stap verder dan de WHO-doelstellingen. De EU ontwikkelde een totaalpakket dat streeft naar meer screening en een heel hoge vaccinatiegraad bij zowel meisjes als jongens. In Nederland blijft de vaccinatiegraad stijgen, met name bij kinderen. Dit jaar steeg al de HPV-vaccinatiegraad voor meisjes geboren in 2006 met 10 procent naar 63 procent18.

Meer informatie over HPV vind je op de website ‘Samen tegen HPV’19