Immuuntherapie

Immuuntherapie of immunotherapie is een behandeling van kanker met medicijnen waarbij je afweersysteem wordt gestimuleerd om kankercellen te herkennen en te bestrijden.1 Het is een betrekkelijk recente behandelmethode, met soms veelbelovende resultaten. Er zijn in Nederland inmiddels een kleine twintig soorten kanker te behandelen met verschillende vormen van immuuntherapie, zoals blaaskanker, bepaalde vormen van darmkanker, hodgkinlymfoom, hoofd-halskanker, longkanker, melanoom, merkelcelcarcinoom en niercelcarcinoom.1 Er lopen onderzoeken naar welke kankersoorten nog meer geschikt zijn om te behandelen met immunotherapieen.2

Immuuntherapie in het kort:

  • Immuuntherapie of immunotherapie is een behandeling die het immuunsysteem helpt om kankercellen aan te vallen.1
  • De kankersoorten die kunnen worden behandeld met deze therapie zijn: basaalcelcarcinoom, blaaskanker, darmkanker, hodgkinlymfoom, hoofd-halskanker, huidlymfoom, longkanker, melanoom, merkelcelcarcinoom, nierbekkenkanker, nierkanker, oogkanker, strottenhoofdkanker, urineleiderkanker.1
  • Een behandeling met immuuntherapie kan bijwerkingen geven. Dat komt omdat door immuuntherapie het immuunsysteem actief wordt. Het verschil met andere behandelingen is dat immuuntherapie zich zoveel mogelijk alleen op de kankercellen richt. Andere behandelingen, zoals radio- en chemotherapie tasten ook de gezonde cellen aan. Als door de immuuntherapie ook de immuuncellen in organen zoals de darmen, de lever of de huid, actief worden, geeft dat klachten doordat er een soort ontstekingsreactie ontstaat. Hoeveel klachten er ontstaan, ligt aan de soort behandeling en verschilt per persoon. Soms zijn er geen of weinig bijwerkingen, soms is er een plaatselijke bijwerking of zijn er bijwerkingen door het hele lichaam3.
  • Patiënten krijgen het medicijn via een infuus. Dit is afhankelijk van de kankersoort, het medicijn en het ziekenhuis en verschilt per patiënt.4
  • Een behandeling met immunotherapie kan een aantal maanden tot een of twee jaar duren. Dit soort beslissingen worden altijd bepaald door de behandelend arts in samenspraak met de patiënt.4
  • Overlevingskansen zijn niet te voorspellen, maar de studieresultaten van immuuntherapie bij bepaalde kankersoorten zoals longkanker5 en melanoom6, zijn veelbelovend.
  • Door een biopt (een stukje weefsel) af te nemen voor onderzoek kan de arts van tevoren inschatten of bepaalde soorten immuuntherapie mogelijk resultaat gaan hebben. Hierdoor kunnen onnodige behandelingen eventueel worden voorkomen.7
  • Immuuntherapie wordt meestal vergoed, maar check het bij je zorgverzekeraar en het ziekenhuis waar je wordt behandeld.8

Wat is immuuntherapie?

Immuuntherapie of immunotherapie is ongeveer 10 jaar geleden geïntroduceerd en kan tot veelbelovende resultaten leiden bij het bestrijden van kanker. Het helpt je afweersysteem om kankercellen te herkennen en aan te vallen.1

Hoe werkt immuuntherapie?9

De twee belangrijkste soorten immuuntherapie zijn:

  1. Behandeling die kankercellen (beter) zichtbaar maakt voor het immuunsysteem (checkpointremmers)
  2. Behandeling die het immuunsysteem activeert en versterkt (cytokines)

Ons immuunsysteem is voortdurend bezig om afwijkingen zoals schadelijke bacteriën en virussen op te ruimen. Kankercellen zijn ook afwijkend; ze worden alleen niet altijd als zodanig herkend door het immuunsysteem. Dat kan bijvoorbeeld te maken hebben met een eiwit zoals CTLA, PD-1 of PD-L1 dat zich hecht aan de kankercellen. Hierdoor wordt het afweersysteem onderdrukt, waardoor kankercellen niet kunnen worden opgeruimd en blijven groeien10.

Wanneer wordt er voor gekozen?

Voor de volgende kankersoorten is immuuntherapie in Nederland inmiddels een officieel erkende behandeling.8

  • Blaaskanker (Urotheelcarcinoom)
  • Hodgkinlymfoom
  • Hoofd-halskanker
  • Longkanker
  • Melanoom
  • Merkelcelcarcinoom
  • Niercelcarcinoom

EEr wordt doorlopend onderzoek gedaan naar de toepassing van immuuntherapie voor andere vormen van kanker. Zo wordt bij baarmoederhalskanker, borstkanker en eierstokkanker soms immuuntherapie gegeven (maar alleen nog in onderzoeksverband).

Het is vaak nog een tweedelijnsbehandeling, wat betekent dat het wordt ingezet als een eerste behandeling niet voldoende effectief was. Maar steeds vaker zien we dat het ook als combinatie therapie – bijvoorbeeld samen met chemotherapie – wordt ingezet en ook steeds meer als eerstelijnsbehandeling.10

Immuuntherapie bij uitzaaiingen

Er wordt doorlopend onderzoek gedaan naar de toepassing van immuuntherapie voor andere vormen van kanker. Zo wordt bij baarmoederhalskanker, borstkanker en eierstokkanker soms immuuntherapie gegeven (maar alleen nog in onderzoeksverband).

Wie komen er voor in aanmerking?

Of immuuntherapie een geschikte behandeling is, hangt onder meer af van je lichamelijke conditie en eventuele andere aandoeningen.11 Bij bepaalde immuuntherapieën kan voorafgaand aan de behandeling via een zogenaamde biomarker (bijvoorbeeld een eiwit-expressie op een kankercel zoals PD-L1, PD-1 of CLTA) worden bepaald of de behandeling eventueel kans van slagen heeft.10

Hoe wordt immuuntherapie toegediend?

Immuuntherapie wordt vaak gegeven op de afdeling ‘dagbehandeling’ van het ziekenhuis. Je krijgt dan iedere 2, 3, 4 tot 6 weken medicijnen via een infuus toegediend.4 Dat kan een paar uur duren. Meestal combineer je dit bezoek met een controle of afspraak met je behandelend arts. De maximale duur van behandelingen is meestal 2 jaar, maar een arts kan altijd adviseren de behandeling te verlengen of juist eerder te staken, bijvoorbeeld bij achteruitgang van de algemene conditie van de patiënt of als er sprake is van te veel bijwerkingen.5

Bijwerkingen

Over het algemeen geeft immuuntherapie minder bijwerkingen dan chemotherapie. De bijwerkingen zijn vaak het gevolg van een overmatig gestimuleerd immuunsysteem. Mogelijke bijwerkingen kunnen zijn:3

  • Vermoeidheid
  • Darmklachten
  • Huidreacties
  • Schildklierproblemen
  • Nierproblemen
  • Longontsteking
  • Hormonale problemen
  • Leverstoornissen12

Ook nadat de behandeling is gestaakt, kunnen klachten aanhouden, de kop opsteken of soms chronisch worden. Meld bijwerkingen altijd direct bij de behandelend arts of huisarts.13

Wat zijn de kosten van immuuntherapie?

Immuuntherapie is een officieel goedgekeurde en geregistreerde behandelmethode voor eerdergenoemde kankersoorten en wordt dus meestal vergoed vanuit het basispakket van de zorgverzekering. Het is wel van belang dit te checken bij je zorgverzekeraar; die kan je ook vertellen in welke ziekenhuizen je terecht kunt. Het kan zijn dat jouw polis geen vrijezorgkeuze geeft, en bovendien bieden niet alle ziekenhuizen de therapie aan, of alleen voor een beperkt aantal kankersoorten.8

Overlevingskansen immuuntherapie

Dat is helaas niet te voorspellen. Ieder mens is uniek, en elke tumor ook. Bij de ene patiënt slaat de behandeling al binnen een paar weken aan, bij de ander is geen effect waar te nemen.3 Wel laten studieresultaten en behandeluitkomsten zien dat immuuntherapie de levensverwachting kan verlengen en soms tumoren zelfs volledig kan doen laten verdwijnen.6 In 2013 riep het toonaangevende wetenschappelijke tijdschrift Science immuuntherapie uit tot doorbraak van het jaar en in 2018 kregen twee wetenschappers de Nobelprijs voor Geneeskunde voor hun onderzoek naar de therapie.14

Heb je nog vragen?

Voor meer informatie over immuuntherapie kun je tijdens werkdagen terecht bij het contactcenter van MSD via 0800-9999 000 en medicalinfo.nl@merck.com.

Op de websites kanker.nl*, kwf.nl* en iknl.nl/nkr-cijfers* is ook veel informatie te vinden.

Je kunt je vragen natuurlijk ook altijd stellen aan je behandeld arts of huisarts.

* Deze sites zijn van – of een samenwerking tussen KWF Kankerbestrijding, de NFK en het IKNL. MSD is niet verantwoordelijk voor de inhoud ervan.