Internist Adriaan Kooy blikt terug op de introductie van statines in de jaren tachtig
“Ik zag bij mijn patiënten dat statine-therapie een innovatieve stap was om cholesterol en het risico op hart- en vaatziekten te verlagen”
In 2024 is het 70 jaar geleden dat geneesmiddelenbedrijf MSD voet aan land zette op het Europese vasteland, in Nederland. In die jaren volgden de innovaties en doorbraken elkaar in snel tempo op. Zo introduceerde MSD in de jaren tachtig de eerste statine in Nederland; een cholesterolverlager die wordt ingezet bij de behandeling van hart- en vaatziekten. Adriaan Kooy (algemeen internist en vasculair geneeskundige bij Treant Hoogeveen en als associate professor verbonden aan het UMCG) was in die tijd internist in opleiding en zag de invloed van deze innovatie op zijn patiënten. “Statines gaven niet alleen resultaten in cijfers, maar ook heel duidelijk in kwaliteit van leven via de preventie van hart- en vaatziekten, die vaak voor beperkingen in het dagelijks leven zorgen.”
Adriaan Kooy is naast arts ook oprichter en directeur van het Bethesda Diabetes Research Center. Hij werkt al dertig jaar nauw samen met MSD in research en onderwijs. “MSD is de laatste decennia trendsetter voor nieuwe medicijnen. Ook op het gebied van hart- en vaatziekten boekt MSD al jaren belangrijke vooruitgang, altijd met grote positieve impact voor patiënten. Het was voor mij als internist in opleiding al snel duidelijk dat innovatie zoals MSD dat realiseert, belangrijk is.”
Vies drankje
MSD was al langer actief met de behandeling van hart- en vaatziekten – in het bijzonder het beheersen van cholesterol – maar de introductie van statine in de jaren tachtig was baanbrekend. Ook voor Kooy, die als student opgroeide in de tijd dat mensen met een hoog cholesterol een harsachtig drankje moesten innemen tijdens de maaltijd. Het drankje ging de opname van cholesterol tegen. “Moeilijk in te nemen en zeer onsmakelijk,” weet Kooy. “Terwijl het doel van dit middel op zich goed was: de darmopname van cholesterol afremmen, waarmee je de cyclus van cholesterolproductie in de lever, de cholesterolopname in het bloed en de cholesterolafzetting in de bloedvaatwand probeert te doorbreken.” Toch kon het beter, en dat zou Kooy al gauw ontdekken.
Slimmere aanpak
“Als arts pak je aandoeningen het liefst zo dicht mogelijk bij de bron aan. Met het middel dat ik net noemde, zorg je dat cholesterol dat al geproduceerd is en vanuit de lever afgegeven wordt aan de gal, niet door het lichaam wordt opgenomen vanuit de darm. De komst van statines liet zien dat het nog slimmer kon. Statines zijn remmers van de productie van cholesterol. Het pakt het probleem dus aan bij de bron; in de lever, waar cholesterol gemaakt wordt. Na verschillende studies in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw was de meerwaarde van een statine onomstotelijk bewezen. Echt belangrijk voor de patiënt met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten!”
Een fijner leven
De impact van de introductie van statines voor patiënten was groot, herinnert Kooy zich. “Het was het eerste medicijn dat heel effectief cholesterol kon verlagen met aangetoonde reductie van hart- en vaatziekten op grote schaal. Hart- en vaatpatiënten profiteerden hier volop van. Een statine verlaagde voor hen het risico op (nieuwe) hartinfarcten, beroertes en andere uitingen van arterieel vaatlijden. Daarnaast zag ik ook een verbetering in de kwaliteit van leven van mijn patiënten. Minder problemen met de bloedvaten in hun benen bijvoorbeeld gaf een beter loopvermogen, een betere (motivatie voor een) actieve leefstijl en daarmee een betere fysieke en mentale conditie. Preventie van hart- en vaatziekten is vooral succesvol als daarop gerichte medicatie én een betere leefstijl met elkaar hand in hand gaan – juist ook heden ten dage. De nadelen van statines? Sommige patiënten kregen spierklachten maar intussen kunnen we met genetisch onderzoek aantonen wie daar last van zal krijgen. Daar kun je als arts de behandeling en dosering vervolgens op aanpassen.”
Leefstijl
Kooy is nu, bijna veertig jaar nadat MSD een statine introduceerde, nog altijd enthousiast over de werking en effectiviteit. Tegelijkertijd weet hij hoe belangrijk leefstijl is bij de aanpak van een te hoog cholesterol. “Een te hoog cholesterol is vooral een typische welvaartsaandoening. Niet alleen in de Westerse wereld stijgt het aantal mensen met een hoog cholesterol, ook in arme landen die onze leefstijl overnemen, groeien de problemen. Patiënten motiveren hun leefstijl te verbeteren, dus gezonder te gaan eten en meer te bewegen, is moeilijk. Dat weten we inmiddels maar al te duidelijk. Bovendien is niet alleen de hoogte, maar vooral ook de mate van toxiciteit van het cholesterol belangrijk. Bij insulineresistentie, te vinden bij obesitas, prediabetes en type 2 diabetes, zien we een extra toxische variant, die we vooral ook met leefstijl minder toxisch kunnen maken. Dat is nodig willen we echte ‘metabole gezondheid’ bereiken.”
1+1=3
“In een breder perspectief is het samenspel van goede medicatie en duurzame leefstijlverbetering essentieel bij het voorkomen van grote ziektecategorieën die er echt toe doen voor patiënt en samenleving, zoals hart- en vaatziekten, maar ook obesitas, diabetes, dementie, kanker en veel andere chronische aandoeningen. Mijn ideaalbeeld is dan ook een gezondheidzorg waarin artsen en patiënten kiezen voor een duurzame aanpak. Ik denk echt dat een goede leefstijl mede gemotiveerd door gerichte medicatie de toekomst heeft. Zo ontstaat een zinvolle en duurzame synergie. Eén plus één is drie als we het zo aanpakken!”