Antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie: oorzaak, risico’s en preventie

Antibioticaresistentie betekent dat bacteriën ongevoelig zijn geworden voor antibiotica. Door toegenomen antibioticagebruik zijn steeds meer bacteriën resistent voor antibiotica.¹ Jaarlijks overlijden wereldwijd zo’n 700.000 mensen aan de gevolgen van antibioticaresistentie.² In 2050 ligt het aantal doden volgens schattingen van de Verenigde Naties op 10 miljoen.³

Antimicrobiële resistentie ontstaat vaak door herhaaldelijk of verkeerd gebruik van antibiotica.⁴ Antibioticaresistentie vormt vooral een risico voor mensen met een lage weerstand.¹ Door antibioticaresistentie kunnen risicovolle operaties niet worden uitgevoerd of bepaalde ziekten niet meer worden behandeld. In het ergste geval is een infectie dodelijk.¹

Met onder andere het beperken van het antibioticagebruik (OneHealth-aanpak), infectiepreventie en het ontwikkelen van nieuwe typen antibiotica probeert men antibioticaresistentie tegen te gaan.⁵

Antibioticaresistentie in tien punten:

Wat is antibioticaresistentie: bij antibioticaresistentie zijn bacteriën ongevoelig voor antibiotica¹
Antibioticaresistentie wordt vaak veroorzaakt door overmatig of verkeerd gebruik van antibiotica¹
Door toenemend gebruik van antibiotica zijn steeds meer bacteriën resistent tegen antibiotica, waardoor infecties vaker dodelijk zijn¹
Jaarlijks sterven wereldwijd zo’n 700.000 mensen aan de gevolgen van een antibioticaresistentie²
In 2050 overlijden naar schatting 10 miljoen mensen door antibioticaresistentie³
Resistente bacteriën kunnen afkomstig zijn van mensen en dieren en verspreiden zich via lucht, water en voedsel⁶
Vooral bij mensen met een lage weerstand is antibioticaresistentie gevaarlijk¹
In Nederland is het aantal bacteriën met antibioticaresistentie relatief laag⁵
Resistente bacteriën kunnen soms uit het lichaam verdwijnen¹ – daar zorgt het afweersysteem dan voor
Met het beperken van antibioticagebruik (OneHealth), infectiepreventie en nieuwe typen antibiotica probeert men antibioticaresistentie zoveel mogelijk te voorkomen⁵

Resistentie antibiotica

Bij antibioticaresistentie zijn bacteriën die infecties kunnen veroorzaken ongevoelig voor antibiotica. Wanneer bacteriën resistent zijn voor een antibioticum kan het geneesmiddel de infectie niet bestrijden. Sommige bacteriën zijn resistent voor meerdere soorten antibiotica, zogeheten multiresistente bacteriën.⁴

Hoe ontstaat antibioticaresistentie?

Bij het gebruik van antibiotica ontwikkelen bacteriën een beschermingsmechanisme. Vaak speelt overmatig of onzorgvuldig gebruik van antibiotica een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de resistentie.⁴ Wanneer je een antibioticakuur te vroeg afbreekt of te vaak antibiotica gebruikt, kunnen de sterke resistente bacteriën zich verder delen. Ook het gebruik van een verkeerd type antibioticum werkt een antibioticaresistentie in de hand. Dat geldt ook voor onjuist gebruik van antibiotica, bijvoorbeeld voor infecties veroorzaakt door virussen/schimmels zoals griep of verkoudheid⁴. Daarnaast kunnen bacteriën hun resistentie doorgeven aan andere bacteriën.⁷

Besmetting resistente bacteriën

Je kunt ook besmet raken met een antibioticaresistente bacterie als je nog nooit antibiotica hebt gebruikt.¹ Resistente bacteriën verspreiden zich meestal via de lucht, zoals met hoesten of niesen.⁸ Ook kunnen ze afkomstig zijn van rauw vlees of rauwe vis.⁶ Gebrekkige hygiëne vergroot het besmettingsrisico.⁸ Zeker in landen met lage hygiënenormen bestaat er een kans dat je een resistente bacterie oploopt.

Gevolgen antibioticaresistentie

Antibioticaresistentie vormt vooral een risico bij een lage weerstand. Zeker op latere leeftijd of bij ziekte verslechtert je weerstand.¹ Bij een lage weerstand kun je van een onschuldige infectie erg ziek worden en er zelfs aan overlijden. Daarnaast is antibioticaresistentie risicovol bij medische ingrepen, waar vaak preventief antibiotica wordt toegediend.⁸ Als het risico op een infectie te groot is, kunnen artsen de operatie niet uitvoeren.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ziet antibioticaresistentie door toenemend antibioticagebruik als een van de grootste bedreigingen voor de wereldwijde gezondheid.⁹ Volgens de WHO overlijden jaarlijks 700.000 mensen aan de gevolgen van een antimicrobiële resistentie.² Als er niks gebeurt, ligt het aantal sterfgevallen in 2050 naar schatting op 10 miljoen per jaar.² Daarmee wordt antibioticaresistentie mogelijk doodsoorzaak nummer 1.¹⁰ De kans bestaat dat bepaalde infecties door antibioticaresistentie uiteindelijk onbehandelbaar worden.

Antibioticaresistentie in Nederland

In Nederland is het aantal bacteriën met antibioticaresistentie relatief laag. Jaarlijks overlijden ongeveer 200 Nederlanders aan antibioticaresistentie.¹¹ In Nederland kun je antibiotica alleen verkrijgen op voorschrift van je huisarts. Artsen zijn doorgaans terughoudend met het voorschrijven van antibiotica.¹² Toch kan antibioticaresistentie ook in Nederland een groeiend probleem worden. Je kunt namelijk in het buitenland een resistente bacterie oplopen, die zich vervolgens in Nederland kan verspreiden.¹³

Herkennen antibioticaresistentie

Een antibioticaresistentie komt aan het licht zodra je antibiotica gebruikt. De antibioticakuur die je in eerste instantie krijgt voorgeschreven, is gebaseerd op de meest voorkomende bacterie in de omgeving.¹⁴ Als deze eerstelijns antibiotica niet aanslaat, wordt in een laboratorium gerichter onderzocht welke bacterie de infectie veroorzaakt en welke antibiotica werkzaam zijn.⁴ Op basis daarvan krijg je een nieuw type antibiotica voorgeschreven. Wanneer je heel ziek bent, wordt direct al onderzocht om welke bacterie het gaat en of die resistent is.

Behandeling infectie met antibioticaresistentie

Een infectie met een resistente bacterie kan niet altijd worden behandeld. Wanneer verschillende typen antibiotica niet aanslaan en ook de zwaarste antibiotica niet werken, is een behandeling van de infectie niet meer mogelijk.¹ In het gunstige geval verdwijnt de infectie met resistente bacteriën met hulp van je afweersysteem of na een operatie weer uit je lichaam, in het slechtste geval is de infectie dodelijk.¹

Voorkomen antibioticaresistentie

Helemaal voorkomen van antibioticaresistentie is onmogelijk. De beste manier om te voorkomen dat bacteriën resistentie tegen antibiotica ontwikkelen, is zorgvuldig antibioticagebruik.⁴ Antibiotica is vooral een noodoplossing. De meeste infecties verdwijnen ook zonder antibiotica weer uit je lichaam.⁴ Wanneer je toch een antibioticakuur neemt, is het belangrijk dat je de gebruiksvoorschriften goed opvolgt.

Daarnaast speelt infectiepreventie, zoals vaccins en hygiënemaatregelen, een belangrijke rol bij het tegengaan van antibioticaresistentie.⁵ Was regelmatig je handen en bak vlees en vis goed door, zodat schadelijke bacteriën worden gedood. In de One Health-aanpak is ook aandacht voor het beperken van antibioticagebruik in de veehouderij, waar een deel van de resistente bacteriën van afkomstig is.

Ontwikkeling nieuwe antibiotica

Momenteel ontwikkelen geneesmiddelenbedrijven, zoals MSD¹⁵, nieuwe typen antibiotica waar bacteriën nog geen resistentie voor hebben.¹⁶ Ook soorten antibiotica die lang ongebruikt zijn, worden soms weer ingezet.¹⁷ Bacteriën kunnen hun resistente eigenschappen namelijk na verloop van tijd ook weer kwijtraken. Daarnaast kijken artsen steeds vaker naar het inzetten van een combinatie van verschillende antibiotica.